Dat scholen snoeien in het aantal zwemuurtjes is al jaren een doorn in het oog van zwemexperts. Harde cijfers zijn schaars en dateren vaak van jaren terug. Zo was er in 2011 wel een bevraging van het Gemeenschapsonderwijs (GO!) die aantoonde dat in drie op tien scholen het aantal zwembeurten daalde door de invoering van de maximumfactuur.

Die kwam er in 2007 om ouders te besparen van al te hoge schoolfacturen. Het gevolg was wel dat het budget van scholen voor betalende activiteiten daalde. “De volgende stap was dat zwembaden aan nieuwe strenge normen moesten voldoen waardoor vele de deuren moesten sluiten”, zegt zwemexpert Filip Roelandt van de UGent. “Het was dus al erg gesteld met het zwemmen op school en alles wijst erop dat het nu nog erger wordt.”

Dure bus

Grote spelbreker is alweer die vervelende energiecrisis. Scholen zien hun facturen de pan uitswingen en moeten noodgedwongen snoeien in activiteiten die geld kosten. “De koopkracht van scholen was er de voorbije jaren al op achteruitgegaan en die is nu extra belast”, zegt de woordvoerder van het katholiek onderwijs. “Bovendien is ook de prijs van het busvervoer fel gestegen. Dat is een streep door de rekening van scholen die met de bus naar het zwembad moeten. Scholen hebben geen andere keuze dan om de zwemlessen of bosklassen af te bouwen.”

Ook de zwembaden worden geconfronteerd met hoge energiefacturen. Om hun rekeningen te doen kloppen, verhogen ze de toegangsprijs of beperken ze de openingsuren. In een nieuwe bevraging van het Netwerk Lokaal Sportbeleid geeft 40 procent van de zwembaden aan dat ze niet alle scholen een plaats kunnen geven. 90 procent verwacht in de toekomst een structureel plaatsgebrek. “Door de crisis zijn er zelfs al zwembaden die sluiten”, zegt Jeroen Vanderputte, directeur van het Netwerk. “Het aanbod zit in dalende lijn terwijl er al een structureel tekort was.”

Jaar gratis zwemmen

Vraag is of scholen door die evolutie onze kinderen nog leren zwemmen. In theorie zijn ze daartoe verplicht, want ‘kunnen zwemmen’ is een eindterm in de lagere school. Eén schooljaar zou – opnieuw volgens de theorie – moeten volstaan, want zo lang moeten scholen zwemmen gratis aanbieden. “Alleen kunnen scholen dat jaartje zelf invullen”, zegt Tine Sleurs, lerarenopleidster lichamelijke opvoeding aan hogeschool UCLL. “Sommige scholen gaan één keer week, andere om de twee weken of een paar keer per jaar.”

Hoeveel scholen in meerdere leerjaren zwemmen aanbieden, weet niemand. “Het aantal scholen dat op systematische basis gaat zwemmen, is beperkt”, zegt Sleurs. “Zwemmen is nochtans een motorisch leerproces waarbij herhaling heel belangrijk is. Het eerste en tweede leerjaar zijn perfect om de vaardigheid op te pikken. Dan is het zaak om die te onderhouden.”

Snoeien in het aantal zwemuurtjes staat daar haaks op. “Sommige scholen zijn van wekelijks zwemmen naar zes uur per jaar gegaan”, zegt Tasia Pleune van de Bond voor Lichamelijke Opvoeding. “Op zes uur kan je niet treffelijk leren zwemmen.”

Ouders krijgen zo het gevoel dat ze niet op de school kunnen rekenen om hun kind te leren zwemmen. En dus trekken ze naar de private zwemclubs. “De wachtlijsten bij de zwemclubs worden jaar na jaar langer en langer”, zegt Lode Grossen, directeur van de Vlaamse Zwemfederatie. “Als scholen het niet meer doen, dan zoeken ouders naar andere oplossingen. Tot 2003 stond ik zelf in het onderwijs. Ik ging toen elke week met alle klassen zwemmen. In het zesde studiejaar gingen we tot brevetten van 1.000 meter. En dat lukte ook.”

Grote kloof

Het gevolg van al die privélessen is bovendien dat de kloof tussen de ‘goeie’ en de ‘slechte’ almaar groter wordt. “Zeker in scholen met een grote culturele diversiteit”, zegt Sleurs. “Veel kinderen zijn nog nooit in het water geweest of krijgen van thuis uit de boodschap dat water gevaarlijk is. Probeer met zo’n diverse groep kinderen maar eens zwemles te organiseren. Soms worden er kinderen van het vijfde leerjaar met een band in het kinderbadje gezet omdat ze niet mee kunnen met de groep.”

Bijkomende spelbreker was corona. Het schoolzwemmen lag een hele tijd stil, en enkel wie privélessen of een zwemclub kon betalen, heeft die achterstand kunnen inhalen. En zo komen we volgens Sleurs bij de essentie van wat er vandaag schort met de zwemlessen: “Leren zwemmen, is stilaan iets voor de elite”, zegt ze. “Vandaag wordt ter discussie gesteld of dat nog de taak is van de school. Ik vind absoluut van wel. Als een kind niet heeft gebasket, is dat misschien spijtig, maar zwemmen gaat wel over veiligheid. Je hoort het genoeg op het nieuws dat er kindjes verdrinken. We moeten er toch alles aan doen om dat te voorkomen?”

Zij vechten voor hun zwemuurtjes

“Vroeger kon ik 45 minuten zwemmen per klas, nu een halfuurtje”

– Filip Van Wassenhove (62) uit Gent

– Al 36 jaar L.O.-leerkracht

“Ik heb het schoolzwemmen hard zien evolueren”; zegt Filip Van Wassenhove (62) uit Gent. “Toen ik begon, was dat geen verplichting. Met de komst van de nieuwe leerdoelen moest iedereen plots gaan zwemmen. Maar dat ging. Er waren genoeg zwembaden en we werden daar goed opgevangen. Er was plaats en tijd. Nu is er een structureel tekort aan zwembaden in Gent. Het gevolg is dat we nog maar een halfuurtje krijgen voor een groep van 24-25 kinderen. Vroeger was dat 45 minuten.”

“Ik geef in twee lagere scholen les en sta erop dat er nog gezwommen wordt. We gaan met alle klassen zwemmen tot en met het zesde studiejaar. In het eerste leerjaar wekelijks en vanaf het tweede om de veertien dagen. Ik kan nog dezelfde kwaliteit bieden denk ik, maar de verscheidenheid onder de leerlingen is vandaag groot. Vroeger had ik twee groepen, nu drie of vier die elk op hun niveau leren zwemmen. Ik heb wel een leerkracht mee naar de zwemles, maar die houdt eerder een oogje in het zeil. Het zou goed zijn mocht er een extra coach meegaan, om het wat meer vooruit te laten gaan.”

“Sommige ouders willen niet dat hun kind leert zwemmen op school”

– Ulrike Van Valckenborgh (44) uit Brugge

– Al 22 jaar L.O.-leerkracht

“Ik heb het geluk dat ik een L.O.-leerkracht als directeur heb. Die weet hoe belangrijk het is dat kinderen leren zwemmen. Wij beginnen al in de tweede kleuterklas met watergewenning en blijven zwemmen tot in het zesde leerjaar. In andere scholen zie ik het steeds vaker dat ze de zwemlessen niet ernstig nemen. Het is het eerste wat geschrapt wordt bij gebrek aan financiële middelen. Ik zie dat ook aan de kinderen die bij ons toekomen in het derde of vierde leerjaar. Ze zeggen wel dat ze kunnen zwemmen, maar eens in het water blijkt dat ze bijna niets kunnen.”

“Anderzijds zijn er ook ouders – vaak van andere culturen – die niet willen dat hun kind leert zwemmen. Tegenwoordig moeten zij van de directeur een blad ondertekenen waarop staat dat ze de verantwoordelijkheid op zich nemen om hun kind te leren zwemmen. Wij willen niet dat er iets gebeurt met een kind in de zomer en dat de vraag komt of het dan niet op school leerde zwemmen. Dat papier maakt duidelijk: toch wel, maar ze deden niet mee.”

“Door sluiting zwembad kunnen we misschien nog zes keer op een jaar zwemmen”

– Aurore Vangu (43) uit Haren

– AL 17 jaar L.O.-leerkracht

“Het zwembad in Schaarbeek waar we altijd naartoe gingen om te zwemmen is vijf jaar geleden dichtgegaan. Daardoor zijn we twee jaar niet gaan zwemmen. Ik heb zelf aan de alarmbel getrokken omdat ik vreesde voor het zwemniveau van de kinderen. Uiteindelijk hebben we een zwembad gevonden aan de VUB. Elke woensdag krijgen we daar één baan in het grote bad en elke vrijdag hebben we het kleine bad. Met het vijfde en zesde gaan we naar het grote bad. Maar daar is maar plaats voor 15 kinderen. Ik moet de klassen zodanig opdelen dat ze misschien zes keer op een jaar kunnen zwemmen. Het is niet veel, maar je moet pakken wat er is.”

“Na de sluiting van het zwembad in Schaarbeek hebben we aan de ouders moeten zeggen dat ze best zelf zwemlessen voor hun kind zochten. Het zou eigenlijk niet mogen, want je zit altijd met een groep kansarme kinderen die er niet de middelen voor heeft. Ik vind het nog steeds de taak van de school om hen dat te leren.”